Hát Xoan là gì? Hát Xoan là sản phẩm kế thừa văn hóa phi vật thể quý báu của vùng Đất Tổ nói riêng và trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc Viet Nam nói chung. Bài viết dưới đây Nguoivietnam.vn sẽ cung cấp thêm nhiều thông tin hơn đến các bạn đọc, cùng xem qua bài viết nhé!
Mục lục
Hát Xoan là gì?
Hát Xoan là gì? Liệu có đồng nghĩa với các dòng nghệ thuật cổ dân gian hay không? Chúng ta hãy cùng đi vào tìm hiểu ngay khái niệm của chúng.
Xem thêm Những nét đặc sắc trong Văn hóa ẩm thực Tây Ban Nha
Định nghĩa hát Xoan là gì?
Hát Xoan là loại hình dân ca lễ nghi phong tục thờ thần, thành hoàng hay được biểu diễn trong các dịp lễ đầu xuân tại Phú Thọ – vùng đất tổ của các vị vua Hùng. Hát xoan còn được gọi là hát cửa đình hay Khúc môn đình gồm các yếu tố nghệ thuật căn bản như hát, ca múa nhạc chiều lòng tín ngưỡng chung của cộng đồng. Vào năm 2011, hát Xoan được UNESCO thừa nhận là di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại cần được bảo vệ khẩn cấp.
Hát Xoan tiếng anh là gì?
Hát Xoan trong tiếng anh có khả năng gọi trực tiếp là Xoan Singing để bảo tồn nguyên nét đẹp của nghệ thuật này hoặc còn gọi là folk song of Phu Tho province để chỉ giai điệu riêng có của tỉnh Phú Thọ.
Nguồn gốc của hát xoan Phú Thọ
Đề cập về nguồn gốc của hát xoan Phú Thọ thì có những cách lý giải khác nhau dựa trên những huyền thoại trong thời vua Hùng dựng nước. Người ta kể lại rằng: Vua Hùng trong quá trình đi tìm đất đóng đô, khi dừng chân nghỉ ngơi tại quê Xoan Phù Đức – An Thái thì nhìn thấy lũ trẻ chăn trâu trong làng hát múa vui tươi. Vua rất thích và đã chỉ bảo thêm nhiều điệu khúc múa khác nữa. Và những điệu múa của vua Hùng và các nàng nhỏ chăn trâu gọi là điệu xoan tiên.
Nhưng lại có người kể lại rằng: vợ vua Hùng khi đau bụng đẻ mấy ngày mà không sinh nở được và nàng hầu gái đã mách đón nàng Quế Hoa hát hay, múa đẹp về mua xem. Lúc đó, nàng Quế Hoa đã dược gọi đến trước giường rồi uốn tay, đưa chân dáng đẹp tuyệt trần, giọng hát trong trẻo, sắc đẹp như hoa…Vợ vua khi xem nàng múa tâm tư vui vẻ và đã hạ sinh 3 người con trai tuấn tú khác thường. Vua Hùng cực kỳ vui mừng, truyền gọi công chúa, cung nữ đến học múa của nàng Quế Hoa. Thời gian đó vào đúng dịp mùa xuân có thể hát xoan được gọi là hát xuân.
Đặc điểm của hát Xoan
Hát Xoan phản ánh tín ngưỡng
Hát Xoan thuộc loại hình dân ca nghi lễ phong tục, hát trong lễ hội làng với mục đích tín ngưỡng, hát để cầu cho dân làng và các nghề được an khang thịnh vượng. Nội dung của Hát Xoan phản ánh tín ngưỡng thờ vua Hùng, tổ tiên của người Việt, một hình thức tín ngưỡng cực kì đặc biệt ở Viet Nam.
Theo kết quả điều tra năm 2010 cho chúng ta thấy, Hát Xoan gắn với 30 cửa đình, đền thuộc vùng trung tâm bộ Văn Lang, nay là Phú Thọ và Vĩnh Phúc, trong đó đa số là các di tích thờ Hùng Vương và các nhân vật thời Hùng Vương.
Thông tin của Hát Xoan phản ánh tín ngưỡng thờ vua Hùng và thờ lúa nước của cư dân Văn Lang. Nghi lễ hát thờ, hát quả cách trước bàn thờ thành hoàng nhằm mời vua về dự hội và phù hộ cho dân làng được phong đăng hòa cốc, mùa màng bội thu, dân chúng khang ninh thịnh vượng.
Hát Xoan mang thành quả nghệ thuật độc đáo
Hát Xoan là loại hình nghệ thuật đa yếu tố: Múa, hát, âm nhạc, thơ, trình diễn sân khấu. Trong đó có hai nhân tố chủ lực nổi bật nhất là âm nhạc và múa, được gắn kết chặt chẽ và khắn khít. Hình thức 57 hay gặp là các cô đào vừa hát vừa múa trên chiếu trước bàn thờ, trong thời gian đấy một kép nam đứng bên cột đình hát dẫn cách, cứ sau một đoạn các cô đào lại hát họa theo hình thức xướng xô.
Đạo cụ Hát Xoan giản đơn, chính là chiếc trống con, một vài bài có thêm phách, quạt, trống cái…Sự kết hợp này là hình thức nghệ thuật độc đáo của Hát Xoan. Nếu như so sánh với các loại hình dân ca khác cũng mang tính tín ngưỡng như Ca trù, Chèo tàu, Quan họ cổ…ta thấy nghệ thuật trong Hát Xoan có nhiều điểm tương đồng nhưng đầy đủ hơn cực kì nhiều bởi sự kết hợp nhiều yếu tố nghệ thuật và nội dung đa dạng. Nếu ca trù chỉ có Đào hát với nhau thì Hát Xoan có sự giao lưu đối đáp mãnh liệt thể hiện sự giao lưu văn hóa giữa các làng Xoan.
Trong hát Xoan, từ hát thờ chuyển sang nghệ thuật cộng đồng
Nội dung chính của Hát Xoan mang tính tín ngưỡng, hát trước bàn thờ để xin thần linh phù hộ. Thông tin tín ngưỡng mang tính lề lối, có quy định chặt chẽ trong không gian thờ tự. Mở đầu là phần hát lề lối gồm 4 bài hát múa mang tính chất chúc tụng cho dân làng dân khang vật thịnh. Tiếp theo là phần hát quả bí quyết, gồm 14 tiết mục hát múa mang tính cầu chúc và miêu tả thiên nhiên, cuộc sống lao động và kể các tích xưa, với thông tin Nho giáo đậm nét. Người hát với thái độ kính cẩn, nghiêm túc trước bàn thờ theo các rõ ràng đã có sẵn, với quy định khắn khít.
Xem thêm Tìm hiểu những nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực Thái Lan
Hát Xoan là quá trình thông minh và có sức sống mạnh mẽ
Trước hết, Hát Xoan được nhân dân sáng tạo và nghệ thuật hóa ước vọng của mình qua lời ca và điệu múa. Tâm thức cộng đồng về cuộc sống và vạn vật được lễ nghi hóa thành các lề lối, do vậy hát Xoan thuộc loại hình dân ca nghi lễ cung đình. Nó được niêm luật hóa nghiêm ngặt trong 3 chặng hát. Công đức các vua Hùng, ước vọng của nhân dân về cuộc sống và sự sinh sôi của vạn vật qua bốn mùa, công cuộc lao động của những người nông dân được thể hiện trong các lời ca và điệu múa.
Hát Xoan là gì? Mỗi phường Xoan lại có cách trình diễn khác nhau mang đặc trưng riêng của từng làng. Sự thông minh này mang tính cộng đồng cao và mang thuộc tính dân gian; lời ca và điệu múa không có tác giả mà do cộng đồng sáng tạo nên qua cuộc sống lao động và bắt nguồn từ mong muốn đời sống tâm linh và tinh thần của cộng đồng, được lưu truyền từ đời này qua đời khác qua nhiều thế hệ.
Hát Xoan bao gồm mấy phần
Nghệ thuật hát Xoan Phú Thọ thường được chia làm 3 phần chính là: Hát nghi lễ, quả cách và giao duyên.
Phần 1 – Hát nghi lễ
Đây chính là phần đầu tiên trong biểu diễn hát Xoan, chiều lòng cho các nghi lễ cúng bái thần linh, vua Hùng. Vì là phần rất quan trọng có thể những người hát phần nghi lễ sẽ được tuyển chọn vô cùng kỹ càng và khắt khe. Phần hát nghi lễ này phải là trọn vẹn và hoàn hảo nhất từ quần áo, giọng hát và phần múa.
Hát nghi lễ luôn có nhiều mâm cúng dâng lên sau đó là màn mời chào đức Vua về làng, khi tục dâng lễ hoàn thiện đoàn kiệu bát công do 8 chàng trai trẻ trung, tuấn tú chưa vợ và nhà không có tang với đầy đủ phướn, trướng, chiêng vang lên để rước vua từ điện về đình. Dưới gầm kiệu sẽ có 4 xoan đào trẻ tuổi chưa chồng hát điệu phụ giá.
Phần 2 – Hát quả cách
Phần quả cách trong hát Xoan thường cực kì phong phú và được biến tấu linh động, thích hợp với mọi tầng lớp xã hội cũng giống như mọi lứa tuổi. Theo thống kê thì hiện còn lưu trữ 15 quả bí quyết gồm: nhàn ngân cách, xoan thời bí quyết, tràng mai cách, đồng dẫy cách, mục đồng cách, thuyền chèo cách, tứ mùa bí quyết, kiều giang cách, chơi dân cách…
Phần 3 – Hát giao duyên
Hát Xoan là gì? Hát giao duyên thường là phần cuối cùng trong biểu diễn Xoan Phú Thọ. Đây chính là phần biểu diễn vừa gần gũi vừa cuốn hút biểu hiện tình yêu chân thành giữa các cặp nam thanh nữ tú. Các lối hát giao duyên hay gặp như: hát Bỏ Bộ, đố Huề, hát Huề, hát Bợm, hát Đúm, đố Chữ…Trong đấy, múa Bỏ bộ chủ đạo là phần múa minh hoạ, hát tới đâu múa theo tới đấy một chân thực, sống động nhất
Qua bài viết trên đây Nguoivietnam.vn đã cung cấp các thông tin về Hát Xoan là gì? Hát Xoan có nguồn gốc từ đâu?. Hy vọng với những thông tin trên của bài viết sẽ hữu ích với các bạn đọc. Cảm ơn các bạn đã dành thời gian để xem qua bài viết này nhé!
Lộc Đạt – Tổng hợp
Tham khảo ( lacvietaudio.com, amthanhthudo.com, amthucxuhue.com, … )
