Dân tộc Giáy nổi bật với sự giàu có về truyền thống văn hóa, mang trong mình nhiều phong tục, tín ngưỡng, lễ hội, trang phục, ngôn ngữ và nghệ thuật biểu diễn độc đáo. Bản sắc văn hóa dân tộc Giáy góp phần làm phong phú bản sắc của quê hương Việt Nam.
1. Văn hóa dân tộc Giáy, phong tục tập quán
Tôn giáo, tín ngưỡng: Trong văn hóa dân tộc Giáy, việc thờ cúng tổ tiên là một tín ngưỡng truyền thống quan trọng. Bàn thờ tổ tiên thường đặt ở vị trí quan trọng trong ngôi nhà, thường là ở giữa. Trên bàn thờ, ba bát hương thường được bày: bát lớn nhất ở giữa dành để thờ thổ thần, thổ địa; hai bát hương bên cạnh thờ các người trong gia đình đã qua đời.
Ngoài việc thờ tổ tiên, người Giáy còn thờ thần rừng và thần thổ công của làng. Dấu vết của tín ngưỡng này vẫn còn tồn tại trong đời sống tinh thần của họ. Hình thức thờ vật tổ (tôtem giáo) vẫn được duy trì, mỗi dòng họ thờ một con vật khác nhau, nghi thức cúng bái cũng phản ánh tập tính của con vật đó.
Nghệ thuật: Người Giáy có bộ ba nhạc cụ truyền thống là trống, chiêng và pí lè, thường được sử dụng trong các dịp lễ hội, đám cưới và đám tang. Hình thức hát đối vẫn phổ biến, và người Giáy tại Lào Cai thường hát những bài hát đối trong tiếng Giáy trong lễ cưới. Họ cũng có hai điệu múa truyền thống chính là múa hoa đăng và múa quạt.
Về văn hóa dân tộc Giáy văn học, truyện cổ dân gian vẫn còn được kể rộng rãi trong cộng đồng, thường thông qua hình thức thơ hoặc hát. Đồng bào còn duy trì những câu ca dao, tục ngữ liên quan đến cuộc sống hàng ngày, mang thông điệp khuyến nghị về cách làm ăn và tiêu dùng hợp lý.
Nhà ở: Nhà truyền thống của người Giáy có hai loại chính là nhà sàn và nhà trệt. Ở Hà Giang và Cao Bằng, người Giáy thường ở nhà sàn, trong khi ở Lào Cai họ thường ở nhà trệt. Ở Trịnh Tường và Bát Xát (Lào Cai), họ có lối làm nhà trình tường.
Mái nhà truyền thống của người Giáy thường được làm bằng tranh hoặc rơm khô. Nhà thường có ba gian: Gian giữa được coi là quan trọng nhất và thiêng liêng nhất, có cửa chính dùng để thờ tổ tiên và tiếp đón khách. Hai gian hai bên sử dụng làm phòng ngủ cho các thành viên trong gia đình, còn gian sau nơi bàn thờ thường được dùng để ngủ của người già hoặc để đồ.
Cưới hỏi: Trước Cách mạng Tháng 8, người Giáy thường có tục “kéo vợ”. Tình huống này xảy ra khi cô gái và gia đình đồng ý về việc kết hôn, nhưng gia đình của chàng trai không đủ khả năng tài chính để cưới một cách đàng hoàng, do đó chàng trai phải tổ chức “kéo vợ”. Việc này thể hiện sự quyết tâm và tình cảm lưu luyến của gia đình chàng trai đối với cô gái trước khi cô gái chính thức trở thành thành viên của gia đình chồng.
Trong lễ cưới, cô dâu thường đeo khăn che mặt. Khăn này chỉ được tháo khi cô dâu đến nhà chồng, sau đó cô dâu sẽ gặp cha mẹ chồng và thực hiện các nghi thức kính lễ tổ tiên. Tiếp theo là phần màn hát trao dâu, cảm ơn họ hàng và khách mời, cùng với lời nhắc nhở về cuộc sống hòa thuận với gia đình và cộng đồng làng bản.
Phụ nữ người Giáy khi mang thai thường tuân thủ các quy tắc kiêng cữ và thực hiện các nghi thức cúng cầu, mong muốn có một thai kỳ an lành. Khi đứa bé chào đời, gia đình sẽ tổ chức lễ trình báo với tổ tiên và cầu xin sự bảo hộ từ tổ tiên. Tên, ngày tháng, năm sinh của mỗi người được thầy cúng ghi vào miếng vải đỏ, điều này sẽ được sử dụng để tính toán khi xem xét việc cưới xin và lựa chọn thời gian trong các việc liên quan đến làm nhà cửa hoặc tổ chức đám tang.
2. Trang phục của người Giáy
Trang phục truyền thống của nam giới người Giáy thường là áo dài đến gối, xẻ nách, ống tay áo thường rộng. Họ thường mặc quần lá tọa, có ống rộng, đầu thường búi tóc hoặc vấn khăn. Thời nay kiểu áo truyền thống này đã được cải tiến, may ngắn hơn và cài khuy giữa áo thay vì cài bên nách như trước đây.
Phụ nữ người Giáy ở các vùng khác nhau có trang phục truyền thống đa dạng. Phụ nữ ở Hà Giang thường mặc váy xòe dài, vượt qua đầu gối, kết hợp với chiếc áo dài tứ thân, che mông, có hàng khuy vải cài bên nách; ống tay áo rộng.
Còn phụ nữ ở Lào Cai, Lai Châu thì thường không mặc váy mà mặc quần sa tanh màu đen, áo ngắn nhiều màu sắc, và cài khuy bên nách. Quần của phụ nữ thường đơn giản, với hai ống rộng. Khăn đội đầu thường là chiếc khăn vuông nhuộm chàm.
3. Đặc trưng ẩm thực của người Giáy
Người Giáy thường ăn cơm tẻ là chính. Cách chế biến gạo thành cơm ở người Giáy có một chút khác biệt so với một số dân tộc khác. Họ đun gạo trong nồi đến khi gạo chín hết trừ một lõi nhỏ chưa chín, sau đó vớt ra và để vào chõ để tiếp tục chín hết. Nước luộc gạo sau khi vớt ra được dùng như cháo loãng để uống trong cả ngày.
Văn hóa dân tộc Giáy còn có nhiều loại bánh độc đáo như: bánh chưng gù, bánh tò he, bánh bỏng, bánh khảo, bánh trôi, bánh chay, bánh ngô…
=>>>Xem thêm: Văn hóa dân tộc Thổ – Đặc trưng văn hóa của Việt Nam
Và đó là văn hóa dân tộc Giáy – Đặc trưng văn hóa của Việt Nam. Hy vọng bài viết sẽ mang đến những thông rtin hữu ích cho bạn.
